De Ondernemerscanon: de belangrijkste ondernemers uit de Nederlandse geschiedenis

Op 25-jarige leeftijd begon Douwe Egberts te werken in de goedlopende zaak van zijn ouders: kruidenierswinkel De Witte Os in Joure die koffie, thee, chocola en tabak verkocht. Egberts maakte de producten en het bedrijf, dat hij datzelfde jaar nog overnam, tot ver buiten de dorpsgrenzen bekend.

Als weduwe van de effectenhandelaar Willem Borski ontpopte Johanna Borski zich tot een belegger met een vooruitziende blik én redder van De Nederlandsche Bank. Borski stierf als een van Nederlands’ rijkste vrouwen van de negentiende eeuw, met een vermogen van naar schatting 4 miljoen gulden. Haar bedrijf Wed. W. Borski bleef bestaan tot 1959.

Deze oprichter van de beroemde Sphinx-aardewerkfabriek in Maastricht was een van de eerste grootindustriëlen van Nederland. Regout was destijds de grootste werkgever van Nederland, maar niet onomstreden. Met zijn fabrieken in glas, gas, aardewerk, spijkers, kristal en sanitair drukte Regout hoe dan ook een stempel op de ontwikkeling van Maastricht.

‘De brandkas van Henny,’ zo werd het bedrijf van Christiaan Henny en zijn neef Gerrit Jan Dercksen ook wel genoemd. Ze begonnen de Assurantie Maatschappij tegen Brandschade, een voorloper van de moderne verzekering. Dankzij snel handelen, voorzien in een behoefte en een stevige marktpositie legden deze ondernemers de basis voor verzekeraar Nationale Nederlanden.

Willem Albert Scholten staat bekend als de eerste landbouwindustrieel ter wereld. Hij was de eerste die op het idee kwam om aardappelzetmeel op grote schaal te produceren, iets wat boeren tot dan toe met de hand deden. Zijn firma had locaties in Duitsland en Rusland en wordt dan ook gezien als de eerste Nederlandse industriële multinational.

Met zijn makelaars- en kassiersbedrijf Mees & Zoonen legde Marten Mees de basis voor een moderne bank, die onder de naam MeesPierson nog altijd bestaat. Mees reorganiseerde de boekhouding grondig en zocht nieuwe manieren om het bedrijfsleven aan kapitaal te helpen, allemaal omdat hij af wilde rekenen met de ‘kleingeestige’ manier van handelen die in Nederland heerste.

Na een aantal minder succesvolle ondernemingen richtte Ericus Gerhardus Verkade de etenswarenfabriek ‘De Ruyter’ op in Zaandam. Verkade produceerde in deze stoomgedreven fabriek vooral brood, beschuit en ontbijtkoek. Bedrijfsgroei was belangrijk voor Verkade, maar daarnaast stond hij bekend als een sociale werkgever, die zaken voor zijn personeel goed regelde.

De Rotterdamse Otto Reuchlin handelde als jonge koopman in meststoffen en in wijn, maar veranderde van koers toen hij in 1871 ging samenwerken met Antoine Plate. Samen zetten ze succesvol een rechtstreekse verbinding met stoomschepen tussen Rotterdam en New York op. De naam van het bedrijf wijzigde een paar keer en het maakte uiteindelijk naam als de Holland-Amerika Lijn (HAL). De beroemde passagiersdienst bracht tussen 1890 en 1924 anderhalf miljoen emigranten naar de VS.

De Delftse Jacques van Marken was een vooruitstrevend ondernemer. Hij was oprichter van de Nederlandse Gist- & Spiritusfabriek (tegenwoordig onderdeel van DSM) en richtte daarnaast de Nederlandsche Oliefabriek op (later Calvé), die olie uit aardnoten produceerde. Ook was hij de eerste werkgever die zijn personeel een pensioenvoorziening en ziektekostenverzekering gaf.

Toen de 24-jarige banketbakker Cornelis Jamin in 1874 naar Rotterdam kwam, zag hij meteen kansen als ondernemer. Hij begon een aantal werkplaatsen voor banket en suikerwerken, die al snel een succes bleken. De keuze om ook suikerwerkfabrieken te openen was een gouden zet, want hierna kon de ondernemer zijn eigen producten gaan verkopen in de eerste Jamin-winkel, die hij in 1883 opende. Tijdens zijn leven breidde Cornelis uit met vijftig winkels, waarna zijn zoons het overnamen en het aantal op maar liefst driehonderd brachten.

De zwagers Willem Vroom en Anton Dreesmann hadden de nodige ondernemerservaring toen ze in 1887 de eerste Vroom & Dreesmann openden in Amsterdam. Het concept: een winkel waar klanten kleding en ander textiel konden kopen voor lage, vaste prijzen. De Vroom & Dreesmann zou uiteindelijk uitgroeien tot het eerste en grootste moderne warenhuis van Nederland.

De gerenommeerde diamantslijper Joseph Isaac Asscher nam rond 1900 samen met zijn broer Abraham de zaak van zijn grootvader over. Met Joseph Asscher aan het roer maakte het bedrijf een grote ontwikkeling door. Hij ontwikkelde namelijk de ‘Asscher cut’, een achtvormige slijpvorm die erg in trek was bij de elite. Met zijn vakmanschap en ondernemerschap maakte Asscher het bedrijf ook internationaal bekend.

Toen Albert Heijn de kruidenierswinkel van zijn vader overnam, besloot hij zich toe te leggen op één branche: levensmiddelen. Met betaalbare producten en een inrichting zonder opsmuk richtte hij zich met succes op een brede doelgroep. Binnen vier jaar had hij vijf filialen van Albert Heijn geopend. Inmiddels zijn dat er ruim achthonderd.

Samen met zijn vader, handelaar en bankier Frederik Philips, kocht Gerard Philips in 1891 een oude fabriek met stoommachine in Eindhoven. De firma Philips & Co was een feit. Twee jaar later ontwikkelde Gerard Philips een manier om gloeilampen van hoge kwaliteit snel te produceren en wist hij zich op te werken tot marktleider.

Samen met zijn echtgenote Saapke Kuiper opende Jacob Blokker in 1896 de Goedkope IJzer & Houtwinkel, bijgenaamd ‘Blokkertje’, waar het al snel storm liep. Zijn prijzen waren laag, zijn marges en omzetten hoog en met de verkoop van huishoudelijke artikelen wist hij ook huisvrouwen als klant aan zich te binden. Met zijn uitgebreide assortiment en vele advertenties onderscheidde hij zich van zijn concurrentie.

Molenaar en graanhandelaar Hendrik de Heus liet in 1911 een pakhuis in Barneveld bouwen waar hij zijn eigen zaak begon, Graan- en Meelhandel H.A. de Heus. Door met de tijd mee te gaan legde Hendrik Antonie de Heus de basis voor een bedrijf dat in de jaren zestig en zeventig uitgroeide tot een van de grootste mengvoederfabrikanten van Nederland.

De drijvende krachten achter Unilever, grootindustriëlen Anton Jurgens en Sam van den Bergh, waren aanvankelijk concurrenten. In 1927 fuseerden ze tot de de Margarine Unie en later met Lever Brothers tot Unilever. Het zorgde ervoor dat ze van 1933 tot 1948 bijna tachtig procent van het marktaandeel in handen hadden.

Onder leiding van de Haagse luchtvaartpionier Albert Plesman groeide KLM uit tot een van de grootste luchtvaartmaatschappijen ter wereld. Mede dankzij steun van welgestelde zakenmensen was de vennootschap ‘Koninklijke Luchtvaart-Maatschappij voor Nederland en Koloniën te ’s-Gravenhage’ (KLM) in 1919 een feit. Plesman bouwde met zijn gedrevenheid, duidelijke visie en onbuigzaamheid een bedrijf met internationale faam.

Tijdens zijn jeugd in Haarlem was vliegtuigbouwer Anthony Fokker al bevangen door de ‘luchtvaartkoorts’. In 1919 richtte hij de N.V. Nederlandse Vliegtuigenfabriek en legde hij zich onder andere toe op de bouw van verkeersvliegtuigen. Eind jaren twintig was zijn vliegtuigfabriek de grootste ter wereld, met vijf vestigingen.

In 1926 ging de eerste vestiging open van de Hollandsche Eenheidsprijzen Maatschappij Amsterdam (HEMA), opgericht door Leo Meyer en Arthur Isaac. Door de productie in eigen beheer te houden en het assortiment beperkt, konden de prijzen laag blijven. Het concept sloeg aan, naar verluidt zelfs bij rijke klanten. Zo stonden Meyer en Isaac aan de wieg van het franchisemodel in Nederland, dat de HEMA in 1958 uitrolde.

Abel Slippens verkocht onder de naam Slippens Groothandel in Koloniale Waren margarine, suiker en specerijen aan kruideniers, de groothandel en middenstanders. Als een van de eersten introduceerde hij een spaarsysteem voor servies bij klanten, dat erg in de smaak viel. Zijn zoons openden in 1961 de eerste Sligro Zelfbedieningsgroothandel, waarna tientallen vestigingen, overnames en een beursgang volgden.

Op 28-jarige leeftijd begon deze ondernemer in Eindhoven de Machinefabriek en Reparatie-inrichting Hub van Doorne, een fabriek die aanhangers voor vrachtwagens produceerde. Het bedrijf maakte in 1958 furore met de Viomatic, een revolutionaire automatische versnellingsbak. De eerste personenauto die Van Doorne rond dit ‘pientere pookje’ ontwikkelde, de DAF-600, kon al op vierduizend bestellingen rekenen voordat ’ie productieklaar was en zette het bedrijf (inmiddels omgedoopt tot DAF) ook internationaal op de kaart.

Als kleinzoon van Heineken-oprichter Gerard was het geen verrassing dat Freddy Heineken in de bierbrouwerij aan de slag ging. Onder zijn leiding kreeg de familie een meerderheid van de aandelen in het bedrijf terug, nam Heineken zijn geduchte concurrent Amstel over en breidde het bedrijf flink uit in binnen- en buitenland. Heineken werd daarmee een van de grootste bierconcerns ter wereld.

Gerrit van der Valk, die in 1954 een hotel in Vught kreeg, was ondernemend en vastberaden er een groot familiebedrijf van te maken met hotels, motels en restaurants. Dat lukte, naar eigen zeggen omdat hij ‘de handen altijd liet wapperen’ en wist wat ‘de gewone Nederlander’ wilde: goed vlees, groente en appelmoes, tegen een betaalbare prijs. Het horeca-icoon bleef tot op hoge leeftijd betrokken bij het familiebedrijf, dat onder zijn leiding uitgroeide tot het grootste horecaconcern van Nederland.

In 1964 werd Mijndert Pon junior gevraagd om zijn vader Ben op te volgen als directeur van het familiebedrijf Pon’s Automobielhandel B.V. Om klanten minder lang op hun bestelling te laten wachten, breidde hij het aantal automerken dat Pon importeerde uit met onder andere Audi en Skoda. Hij bood dealers ondersteuning in hun bedrijfsvoering, opende een nieuw hoofdkantoor en begon in 1972 Pon Beheer (sinds 1980 Pon Holdings), waarmee het familiebedrijf uitgroeide tot een miljardenbedrijf en de grootste auto-importeur van Nederland.

In 1960 richtte Frits Goldschmeding samen met medestudent Gerrit Daleboudt een bureau voor uitzendwerk op: Uitzendbureau Amstelveen (in 1964 omgedoopt tot Randstad). Daarmee wordt hij wel de grondlegger van de flexibele arbeidsmarkt genoemd. Randstad groeide gestaag uit van een bedrijf met negen gulden winst in het eerste jaar tot een wereldwijd concern met een jaarwinst van honderden miljoenen euro’s.

Met zijn bedrijf Zadelhoff Makelaars richtte Cor van Zadelhoff zich op onroerend goed voor bedrijven. Een gat in de markt, want in die tijd hadden de meeste bedrijven hun pand in eigen bezit – en dat kostte geld, dat ook aan bedrijfsactiviteiten besteed kon worden. Al snel breidde Van Zadelhoff zijn praktijk uit met vestigingen in Den Haag en Utrecht. In 1993 sloot zijn bedrijf een samenwerkingsovereenkomst met andere Europese makelaarskantoren en ging het bedrijf tot 2016 verder als DTZ Zadelhoff.

Zakenman John Fentener van Vlissingen wilde iets nieuws opbouwen in de service-industrie: klantcontact lag hem en hij zag een grote toekomst voor nieuwe technologieën zoals internet. Mede door nieuwe initiatieven en overnames groeide zijn bedrijf BCD uit tot een van ’s werelds grootste dienstverleners van zakelijk reizen. Het bedrijf heeft in totaal meer dan 13.000 werknemers in 110 landen.

Toen Jan Aalberts in 1975 Mifa oprichtte, een bedrijf in aluminium componenten voor onder andere personenauto’s, vrachtwagens en motoren, was hij naar eigen zeggen overmoedig. In de decennia daarna kwam het ruimschoots goed: industrie- en technologieconcern Aalberts Industries, het moederbedrijf van Mifa, werd een wereldwijd succes door voortdurende omzetgroei en meer dan zeventig overnames.

Nadat Bart Smit in 1967 de winkel in Volendam van zijn ouders overnam, opende hij al snel een tweede vestiging in Purmerend. In 1980 kocht hij het honderd jaar oude Tilburgse bedrijf J.J. van Nunen-Boes Speelgoed, dat destijds negen filialen had. Daarmee werd Bart Smit de grootste speelgoedketen van Nederland, al bleef Smit niet lang aan het roer staan. In 1983 verkocht hij het bedrijf, wegens financiële problemen, aan Blokker Holding.

Jan Zeeman was ervan overtuigd dat iedereen, ook mensen die veel verdienen, het liefst zo min mogelijk betalen voor basistextiel. Vanuit die gedachte bedacht hij een nieuw winkelconcept: een ‘supermarkt’ voor textiel, waarbij klanten de goedkope onderbroeken, sokken en theedoeken zelf uit bakken kunnen pakken. De selfmade ondernemer maakte van Zeeman de grootste textielketen van Nederland, met bijna 1300 filialen wereldwijd.

Omdat schnabbels regelen voor zijn theaterclub hem goed was afgegaan, begon Joop van den Ende in 1962 een eigen theaterbureau. Van hieruit begon hij een revue met de toen nog piepjonge André van Duin. Het werd de eerste van veel theatersuccessen. In 1991 besloot hij buitenlandse musicals naar Nederland te halen: hiervoor opende hij het Circustheater Scheveningen, dat hij deels in eigendom had. Zijn internationale onderneming Stage Entertainment werd later het grootste musicalbedrijf van Europa.

Toen Wim van der Leegte het metaal- en constructiebedrijf van zijn vader overnam, bouwde hij de organisatie uit tot een miljardenbedrijf met ruim negentig ondernemingen, verspreid over negentien landen. Terwijl veel andere bedrijven uit de maakindustrie werden overgenomen of ophielden te bestaan, bleef VDL groeien. Sinds 2016 staat Van der Leegtes zoon Willem aan het roer van het familiebedrijf, die het bedrijf wil laten groeien en hetzelfde devies hanteert als zijn vader: risico’s spreiden.

De in India geboren ondernemer Rattan Chadha voegde in 1986 twee kledinglijnen samen tot Mexx. De moderne basics sloegen aan en Chadha maakte van Mexx een sterk, groot internationaal merk met verkooppunten in ruim vijftig landen. In 2007 begon Chadha een nieuwe onderneming samen met zijn zoon Robin: CitizenM, een hotelketen met betaalbare, maar luxe kamers voor zakenreizigers en vestigingen in Europa, de VS en Azië.

Bart van Elsland begon zijn bekende bakkerijketen in 1977 met een vernieuwend concept. In de Nijmeegse bakkerszaak plaatste hij prominent een oven, zodat klanten konden zien dat het brood vers was en het in de winkel naar versgebakken brood rook. Hij opende al snel franchises door het hele land, vooral op drukke locaties. Bakker Bart werd de grootste bakkerijketen van Nederland.

Op 24-jarige leeftijd besloot assistent-producent John de Mol eigen programma’s te produceren onder de naam John de Mol Produkties. In 1988 had hij met Medisch Centrum West de eerste van een reeks kijkcijferhits te pakken. Het internationale succes kwam na de fusie met concurrent Joop van den Ende tot Endemol in 1994: Big Brother werd verkocht aan ruim vijftig landen. Zijn bedrijf Talpa Network nam recent onder meer SBS6, persbureau ANP en het tijdschrift LINDA over.

Niet lang nadat Rahma el Mouden van Marokko naar Nederland verhuisde, begon ze te werken als schoonmaakster bij het Gemeentelijk energiebedrijf in Amsterdam. Nadat ze voor een promotie was geweigerd, richtte ze het Multicultureel Amsterdams Schoonmaakbedrijf (MAS Dienstverleners) op. MAS groeide uit tot een bedrijf met 500 medewerkers en vestigingen in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

Annemarie van Gaal begon haar carrière in de jaren negentig, toen ze samen met uitgever Derk Sauer naar Moskou vertrok om daar de uitgeverij Independent Media op te richten. Samen gaven ze de Russische versies van onder andere Cosmopolitan, Playboy en Men’s Health uit. Tien jaar later keert ze terug naar Nederland en begint ze onder meer haar eigen onroerendgoedbedrijf en een boetiek in Amsterdam. Ook richtte ze haar eigen mediabedrijf AM Media op. Als financieel expert is ze onder andere te zien in tv-programma’s als Dragon’s Den.

Eerlijke, lekkere vleesproducten zonder dieren, dat wilde voormalig biologisch akkerbouwer Jaap Korteweg op de markt brengen. Samen met zakenpartner Niko Koffeman begon hij in 2010 De Vegetarische Slager. De media-aandacht voor de innovatieve vegetarische bratwursten en hamburgers was meteen groot en het aantal verkooppunten groeide snel. De ondernemers verkochten hun bedrijf in 2018 aan Unilever en werken nu vanuit hun nieuwe bedrijf Those Vegan Cowboys aan plantaardige zuivel.

Oud-tennissers René Moos Eric Wilborts kenden elkaar uit de tenniswereld en begonnen na hun sportcarrière allebei met ondernemen in de sport. Toen de ondernemers elkaar in 2004 weer tegenkwamen, besloten ze hun sportketens samen te voegen tot Basic-Fit. Hun concept: fitnessen zonder extra faciliteiten, tegen een veel lagere prijs dan tot dan toe gebruikelijk was. De budgetketen groeide snel: er zijn ruim achthonderd filialen in Europa. In 2013 splitsten ze het bedrijf op: Wilborts ging door met HealthCity, Moos werd ceo van Basic-Fit.

In 2015 begon Michiel Muller met twee compagnons onlinesupermarkt Picnic, dat zo hard groeit dat er lange wachtlijsten zijn voor nieuwe klanten. Het grote succes zit ’m, net als bij Mullers eerdere bedrijven Tango en Route Mobiel, in lage prijzen en efficiëntie – fysieke winkels zijn onnodig en de elektrische autootjes die de boodschappen brengen rijden vaste routes.

In 2000 richtte Atilay Uslu samen met zakenpartner Yildiray Karaer de touroperator Corendon op. Met vliegreizen naar en de verkoop van vakantiewoningen in Turkije richtte het bedrijf zich op een afgebakende doelgroep. De start van Turkse luchtvaartmaatschappij Corendon Airlines in 2005 leidde tot een groeispurt, waarna Uslu een Nederlandse vliegtuigmaatschappij opzette. In Nederland heeft Corendon ook drie eigen hotels. Vorig jaar verkocht Uslu zijn miljoenenbedrijf aan investeerder Triton.

In 2000 was particulier beleggen niet voor iedereen weggelegd: het was duur, omslachtig en gebruiksonvriendelijk. Vrienden Kalo Bagijn en Thierry Schaap startten daarom BinckBank, een online-beleggingsbank met ongekend lage transactiekosten. Het bedrijf groeide in acht jaar uit tot een onderneming met achthonderd medewerkers. In 2010 begonnen Bagijn en Schaap een even disruptive bedrijf: Brand New Day, een online-pensioenbank waarmee particulieren zelf fiscaal gunstig kunnen sparen voor hun pensioen.

In 1999 is Bol.com in Nederland een feit. Geen beste tijd, want de internetbubbel was net gebarsten. Toch lukte het algemeen directeur Daniel Ropers om Bol.com uit te bouwen tot een sterk merk, door het assortiment voortdurend uit te breiden, veel te investeren in marketing en uiteindelijk ook derden producten te laten verkopen op het platform. Een slimme zet: Bol.com groeide uit tot marktleider in Nederland, met een omzet van 950 miljoen euro.

Nog tijdens haar rechtenstudie nam Elske Doets het bedrijf van haar vader over, een reisbureau gespecialiseerd in reizen naar de VS, Canada en IJsland. Het lukte haar om Doets Reizen door lastige periodes heen te slepen en ze zorgde dat het bedrijf enorm kon groeien. In 2017 werd Elske Doets verkozen tot Zakenvrouw van het Jaar, wat haar inspireerde tot de oprichting van de Young Lady Business Academy.

Als rechtenstudent begon Fokke de Jong in 1999 met het verkopen van betaalbare klassieke maatpakken, gemaakt van Italiaanse stoffen. Hij verkocht de pakken eerst online, daarna ook op een fysieke winkel waar de pakken vermaakt kunnen worden. In twintig jaar tijd groeide het bedrijf uit tot een wereldwijd merk met 125 winkels. Naamsbekendheid krijgt Suit Supply door de provocerende reclamecampagnes, waarmee het bedrijf de aandacht eens in de zoveel tijd gegarandeerd op zich weet te vestigen.

Onder de vleugels van ING startten Marijn Pijnenborg en Marque Joosten in 1999 Freeler, de eerste gratis internetprovider van Nederland. Freeler groeide snel, maar werd voor de bank een lage prioriteit toen de internetbubbel knapte. Hierna ontwikkelden de twee in 2001 de eerste en grootste onroerendgoedsite van Nederland, Funda.nl. Daarna stortten ze zich op de automarkt. Sinds 2014 focussen de serieondernemers zich met Solvo BV vooral op e-health, met onlineplatforms als Dokterdokter.nl en Gezondheidsplein.nl.

In 1999, een jaar voordat Pieter Zwart zijn diploma bedrijfskunde zou krijgen, begon hij samen met studiegenoten Bart Kuijpers en Paul de Jong gespecialiseerde webshops voor elektronica, later samengevoegd onder de naam Coolblue. Een betere service aanbieden dan de concurrent werd de onderscheidende factor. Vorig jaar behaalde het bedrijf een recordomzet van 1,5 miljard euro. Zwart kocht zijn studievrienden uit en werd multimiljonair met het bedrijf dat hij op zijn zolderkamer begon.

Taco Carlier was als alumni industrieel ontwerp altijd al gefascineerd door fietsen en wilde een betaalbare fiets op de markt zetten. De broers Taco en Ties Carlier begonnen VanMoof, inmiddels uitgegroeid tot een internationaal miljoenenbedrijf en marktleider op het gebied van e-bikes. Door alle onderdelen zelf te produceren en fietsen direct aan de klant te verkopen bleven de broers Carlier de concurrentie voor.

Toen Jitse Groen in 1999 op een familiefeest online eten wilde bestellen, bleek de keuze beperkt. Dat kon beter, vond de student bedrijfsinformatietechnologie aan de TU Twente. Hij bouwde een website vol bezorgrestaurants, die hij Thuisbezorgd.nl noemde. In 2007 breidde hij uit naar Duitsland en België onder de bedrijfsnaam Takeaway.com. Zijn volgende doel: de Amerikaanse markt veroveren.

Als 21-jarige student aan de TU Delft begon Ali Niknam al zijn eerste techbedrijf TransIP, maar de grootste innovatie bereikte hij met de lancering van de bankierapp Bunq in 2012, waarmee hij de bankenwereld middenin de financiële crisis opschudde. Bunq is geen bank, maar een techbedrijf met een bankvergunning, die een app uitgeeft om financiële zaken te regelen. Daarmee was Bunq zijn tijd vooruit.

Het moet de eerste gezinsauto op zonne-energie worden: de Lightyear One, die volgend jaar op de markt verschijnt. Hoefsloot startte zijn autobedrijf in 2016 met vijf compagnons. Met het bouwen van auto’s die op zonne-energie rijden hadden ze al ervaring: als team van de Technische Universiteit Eindhoven wonnen ze twee keer de World Solar Challenge Cruiser Class met zelfgebouwde vierpersoons zonne-auto’s.