Het is dit jaar precies 100 jaar geleden dat de Hoge Raad het arrest Lindenbaum/Cohen wees. Voor de juridische praktijk was dat een belangrijke mijlpaal, omdat daarmee voor het eerst uitdrukkelijk het bestaan van een zogenaamde “buitenwettelijke zorgvuldigheidsnorm” werd erkend die zich in de afgelopen 100 jaar verder heeft ontwikkeld tot een zorgplicht die niet meer weg te denken is uit het aansprakelijkheidsrecht.
Kort gezegd betekent dit dat banken, notarissen, overheden, en ook andere dienstverleners rekening moeten houden met het feit dat zij zorgvuldig moeten handelen. Hoewel dat misschien vanzelfsprekend lijkt, reikt die zorgplicht verder dan veel ondernemers denken.
Lindenbaum/Cohen arrest
In de zaak Lindenbaum/Cohen was Cohen erin geslaagd om een werknemer van Lindenbaum over te halen (door het doen van giften en beloften) om aan Cohen bedrijfsgeheimen prijs te geven. Cohen kon daar zijn voordeel mee doen, waardoor Lindenbaum schade leed. In een gerechtelijke procedure vorderde Lindenbaum vergoeding van die geleden schade.
Destijds was er geen wettelijke bepaling die het aanzetten tot prijsgeven van bedrijfsgeheimen uitdrukkelijk verbood en het Hof oordeelde dan ook dat Cohen geen verwijt te maken viel, waardoor de vorderingen van Lindenbaum werden afgewezen. De Hoge Raad had daar een andere mening over en oordeelde dat sprake was van onrechtmatig handelen omdat de acties van Cohen in strijd waren met de “zorgvuldigheid welke in het maatschappelijk verkeer betaamt”. Dat was best een aardverschuiving in de juridische wereld, omdat daarmee de deur werd geopend voor een niet nader gedefinieerde aansprakelijkheid op basis van ongeschreven regels. In de daarop volgende 100 jaar heeft de rechtspraak de contouren van die aansprakelijkheid nader bepaald en daarbij de geldende zorgvuldigheidsnormen en zorgplicht omlijnd.
Rekening houden met andermans belangen
Zoals uit het arrest Lindenbaum/Cohen volgt, is het niet voldoende om alleen rekening te houden met alle wettelijke verplichtingen. Zelfs als er geen uitdrukkelijk gebod of verbod is om iets te doen of na te laten, dan nog kan een bepaalde handelswijze onrechtmatig zijn. Bij alle uitspraken maakt de rechter een afweging tussen de vrijheid van iedereen om te doen en laten wat hij wil tegenover de belangen van een ander.
Dat betekent bijvoorbeeld dat je niet zonder meer op ieder moment onderhandelingen mag afbreken en dat je geen onrechtmatige hinder aan je buren mag veroorzaken. De buren hebben wel enige overlast te dulden, maar afhankelijk van de aard, de ernst en de duur van de hinder kan dat onrechtmatig zijn. Bij betalingsmoeilijkheden in een onderneming kan het onrechtmatig zijn om selectief schuldeisers te betalen en kun je daarvoor als bestuurder aansprakelijk zijn.
Zorgplicht
Bij financiële dienstverleners, zoals banken, ligt de lat nog hoger. Sinds de jaren negentig geldt een zorgplicht waarbij de dienstverlener klanten tegen zichzelf moet beschermen en moet wijzen op gebrek aan inzicht. De jurisprudentie omtrent de zogenaamde effectenleases is daar een tekenend voorbeeld van. De zorgplicht kan zelfs zover gaan dat banken onderzoek moeten doen naar ongebruikelijke transacties en frauduleuze of ongeautoriseerde transacties dienen te voorkomen. Makelaars en notarissen behoren te handelen als “een redelijk bekwaam en redelijk handelend” beroepsbeoefenaar. Als in dat kader onjuiste of onvolledige informatie wordt verschaft, dan kan dat leiden tot aansprakelijkheid.
Ook overheden dienen zorgvuldig te zijn en hun zorgplicht in acht te nemen. Dat betekent bijvoorbeeld dat wegen goed moeten worden onderhouden en dat overheden in ieder geval moeten waarschuwen wanneer er een gevaarlijke situatie is. Daar waar de overheid toezicht houdt, moet dat zorgvuldig worden uitgevoerd.
Conclusie
De ruime interpretatie van ongeschreven regels in zake zorgvuldigheid en de zorgplicht heeft ertoe geleid dat rekening houden met andermans belangen tevens in rechte afdwingbaar is, ook al bestaat daarvoor geen expliciete geschreven wettelijke basis. Hoewel het voor de meeste ondernemers vanzelfsprekend zal zijn om die zorgvuldigheid en zorgplicht in acht te nemen, is het goed te weten dat u anderen (maar anderen ook u) kunnen aanspreken op zorgvuldigheid en het voldoen aan uw zorgplicht. Daarnaast leidt dit misschien tot iets meer begrip voor “lastige” vragen van bijvoorbeeld banken die hun zorgplicht in acht nemen.